Thursday, February 7, 2008
यो थियो .....................
.......... हिजो यातायात मजदुरहरुले गरेको चक्काजाममा बाटो छेक्न ठड्याइएको टायरबिचबाट साथी कुमारले खिचेको फोटो
Friday, February 1, 2008
औंलाले नचाउनोस् संसार
कहाँ तुर्लुङ्ग तार झुन्डिएको फोन, पकेटमै बज्छ सेल फोन । चिठीका लागि केको घरको ठेगाना, इमेल नै काफी छ नि ! ढ्याब्रे डिस्कम्यान डस्टबिनमा फाल्नोस्, अनि लिनोस् चिटिक्क परेको एमप्रि्री । दुनियाँमा के भइरहेछ - लिनोस् न पी-फोर कम्प्युटर, इन्टरनेट जोड्नुस् कोठामै बसेर दुनियाँ चहार्नुस् ।
उपचारका लागि अस्पताल जानुपर्दैन, टेलिमेडिसिन आइसक्यो । अध्ययनका लागि केको विश्वविद्यालय इ-लर्निङ छँदै छ । सात समुद्रपारि बेलायत वा अमेरिकाको कलेजमा पढ्ने रहर लाग्यो भने सूचना प्रविधिको प्रयोगले नेपालमै बसेर ड्रि्री पाउन सकिन्छ । पैसा झिक्न बैंक जानुपर्ने झन्झट एकादेशको कथा भइसक्यो, गोजीमा भएको डेबिट कार्ड, क्रेडिट कार्ड मेसिनमा घुसाउँदा बर्रर पैसा र्झछ । त्यत्ति मात्र कहाँ हो र, कागजको पैसाको पनि के काम - इलेक्टि्रक नोट आइसक्यो बजारमा ।
सूचना तथा सञ्चार प्रविध्रि्रति अनभिज्ञहरूका लागि यो सबै सपना जस्तो लाग्न सक्छ, तर विदेशको मात्र के कुरा † तस्बिर यही हो डिजिटल बन्दै गएको नेपाली समाजको पनि । यो सब सहरिया नेपालीको गफ हो भन्ने तर्क पनि आउनसक्छ । तर, कम्प्युटर एसोसिएसन अफ नेपालका महासचिव राजनराज पन्त प्रतिवाद गर्छन्, 'ग्रामीण जनता पनि सूचना प्रविधिमा कम छैनन् ।' क्यानले नै ३७ जिल्लामा शाखा पुर्याइसकेको छ ।
एउटा भाँडोको चर्चा गरौं, रेडियो सुन्न होस् या टेलिभिजन हेन, अथवा पत्रिका पढ्न, त्यही भाँडो काफी छ । त्यो 'आधुनिक कल्पवृक्ष' को नाम हो कम्प्युटर । कुनै विषयमा छलफल गर्न मन लागे डिजिटलमय चौतारी छन । साथी खोज्न मन लागे फेसबुक, ओरकुटजस्ता सामाजिक सञ्जाल छन् । दूरदराजमा बस्नुस् या सुविधासम्पन्न सहरमा । विश्वका कुनै पनि कुनाका व्यक्तिसँग तपाईंको सहजै सर्म्पर्क बनाइदिन्छ यसैले । भौगोलिक रूपमा अजंगको विश्व सूचना तथा सञ्चार प्रविधिका अगाडि गोजीपात्रोको हैसियतभन्दा माथि छैन ।
अचम्मै बनाईदिएको छ, यो सूचनाप्रविधिले मानिसको दैनिकी । हिजोका सपना फटाफट यथार्थ बनेर तपार्इं-हाम्राअगाडि टुप्लुक्क आइरहेका छन् । अनि, हामी सहजताका साथ स्वीकार गरिरहेका छौं, आफैलाई नचिमोटिकनै । कम्प्युटर एसोसिएसन अफ नेपालका महासचिव राजनराज पन्त भन्छन्, 'अब त नेपाल डिजिटलमय बन्दैछ ।'
त्यो फुच्चे मोबाइललाई नै हेर्नुस् त, यसले के-केलाई डाँडा काट्न बाध्य बनाइसकेको छ । बिहानै उठाउने बेडअर्लाम, समय बताउने घडी, सन्देश पठाउने सम्बाहक । गीत सुन्ने कि फिल्म हेर्ने सबै सुविधा यसैमा । हिसाब गर्न क्यालकुलेटर । अल्छी लागे गेमको सुविधा । नोटबुक । पत्रिका पढ्न मन लाग्यो कि दुनियाँको सामग्री खोज्न इन्टरनेट पनि त्यसैमा । बाफ् रे बाफ्, के-के हो के-के † काल्पनिक हजार ज्रि्रोवाला शेषनाग भनेको मोबाइल नै हो कि क्या हो ?
नेपाल टेलिकम र मेरो मोबाइलका प्रयोगकर्ता जोड्ने हो भने मोबाइल प्रयोगकर्ताको संख्या २० लाख नाघिसक्यो । नेपाल टेलिकमले सुरु गरेको स्काइफोन प्रयोगकर्ताको संख्या त छँदैछ ।
टेलिकमकै सिडिएम फोनले त ग्रामीणक्षेत्रमा धुम नै मच्चाएको छ । नेपाल टेलिकम मोबाइल सेवाका प्रबन्धक लोचनलाल अमात्य भन्छन्, 'सिडिएमए त अहिले किसानको मोबाइलको रूपमा चर्चामा छ ।'
सा“च्चि, मोबाइल यो दुनियाँबाट एकाएक गायब भयो भने के गर्लान् यसका 'युजर' - पत्रकार आभाष कर्माचार्य भन्छन्, 'नचाहिने प्रश्न नगरौँ, यो त कल्पनै गर्न सकिँदैन ।' लौ हेर्नुस् त, हिजोसम्म पकेटमा मोबाइलसहित जीवनको कल्पना गर्नसमेत हम्मे थियो, अहिले मोबाइलरहित समाजको कल्पना गर्न त्यस्तै हम्मे छ ।
अब लागौँ, कम्प्युटरतिर । कम्प्युटर र नेपालको सम्बन्ध हर्ेर्ने हो भने विसं ०२८ सालतिर पुग्नैपर्छ । इतिहास पल्टाएर हेदा ०२८ सालको राष्ट्रिय जनगणनाका लागि आइबिएम १४०१ मोडलको कम्प्युटर नेपाल भित्रिएको थियो । ०३८ सालमा सिंहदरबारभित्र राष्ट्रिय सूचना केन्द्र स्थापना भइसकेको थियो । पञ्चायतकालको बन्द समाजका कारण यो जादुगरी दुनियाँ नेपालमा मौलाउन सकेन । सन् १९९५ पछि नै हो, नेपालमा कम्प्युटर र इन्टरनेटको सञ्जाल छाएको । अनि डिजिटल 'एक्सेसरिज'ले मानिसलाई बन्दी बनाउँदै लगेको ।
अहिले सहरी क्षेत्रका प्रायः सबैको कोठामा कम्प्युटर देखिन्छ नै । बाध्यताले होस् या करले, सबैको कोठामा कम्प्युटर सजिएको छ । ००७ सालपछि रेडियो समाजमा प्रतिष्ठाको विषय थियो । ०४० पछि टेलिभिजन बन्यो प्रतिष्ठाको साधन । अहिले त्यस्तै प्रतिष्ठाको विषय बनेको छ कम्प्युटर ।
तर के कम्प्युटरको पूर्ण उपयोग भएको छ त - नेपालीको घरमा कम्प्युटरको राज बढ्दै गए पनि त्यसैको अनुपातमा प्रयोग भने छैन । पुतलीसडकका कम्प्युटर व्यापारी नारायण भट्ट कत्तिले त देखाउनका लागिमात्र पनि कम्प्युटर किन्ने गरेको अनुभव सुनाउँछन् । 'घरमा भएको कम्प्युटरमा हद्द गरे टाइप गर्छन्, गेम खेल्छन् अनि इन्टरनेट भए च्याटमा समय बिताउँछन् ।'
चावहिलकी सानु गौतमको अनुभवबाट नेपाली मानसिकता पढाै न त । 'घरमा आएका पाहुनाले 'लौ तपाईंकहाँ कम्प्युटर पनि छैन -' भनेर हैरान गरेपछि किन्न बाध्य भइयो,' उनले सुनाइन्, 'अहिले मज्जा आइरहेको छ । छोराले गेम खेल्छ, म टाइप गर्ने भइसकेँ । अमेरिकामा रहेको भाइको न्यास्रो लाग्यो भने च्याटमा न्यास्रो मेट्छु ।'
तर बढ्दो कम्प्युटर संस्कृतिबाट बिक्रेता भट्ट भने मक्ख छन् । कम्प्युटरबजारको दोस्रो तलामा भेटिएका उनले भने, 'कुनै न कुनै दिन त उपयोग गलान् नै ।'
अब लागौँ, इन्टरनेटको दुनियाँमा । नेपालमा ३३ वटा इन्टरनेटप्रदायक कम्पनी मैदानमा छन् । इन्टरनेट सेवाका लागि डायलअप प्रविधिमा निर्भर नेपाली अब केबलमा छिरिसकेका छन् । वायरलेस प्रविधि ग्रामीण तहसम्म पुगिसकेको छ । स्काइफोनमार्फ् ६४ जिल्लामा सहजै इन्टरनेट चलाउन मिल्ने सुविधा थप भएपछि इन्टरनेटका पारखीका लागि थप सहज बनेको छ, सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको दुनियाँमा प्रवेश ।
तथ्यांक भन्छ, 'सन् १९९८ मा नेपालमा इन्टरनेट प्रयोगकर्ताको संख्या करिब ७ हजारको हाराहारीमा थियो । इन्टरनेट वल्ड स्टयाटिक्सका अनुसार सन् २००० मा यसको संख्या ५० हजार पुग्यो, अनि सन् २००७ को अन्त्यमा २ लाख ५९ हजार । यसैले देखाउँछ, कसरी इ-मय बन्दैछ, नेपाली समाज ।
सूचना तथा सञ्चार प्रविधि विकासले नागरिकको सूचनाको पहुँचको विस्तार गर्ने मात्र हैन, देशको आर्थिक वृद्धिदरको खम्बा पनि बन्नसक्छ नै । नेपालको दुइ छिमेकी राष्ट्र चीन र भारतलाई हेरोँ, भारत र चीन दुवैको कुल गार्हस्थउत्पादनमा यसको योगदान १० प्रतिशतसम्म छ । चीनले हार्डवेयर र भारतले सफ्टवेयरको बजारमा दध्रि्रो पकड जमाउँदै गएका छन् । क्यानका अध्यक्ष विप्लवमान सिंह 'भारत र चीनमा काम गर्ने बहुराष्ट्रिय कम्पनीबीच पारवहनकेन्द्रको रूपमा नेपाललाई विकसित गर्नुपर्ने' बताउँछन् ।
त्यही देखेर नेपाल सरकार पनि सूचना प्रविधिको विकासमा तातेको हो । यसका लागि प्रधानमन्त्रीको अध्यक्षतामा उच्चस्तरीय सूचना प्रविधि आयोग नै बनेको छ । धुलिखेलमा आइटीपार्क निर्माण भइसकेको छ । सरकारले सूचना प्रविधि नीति- २०५७ सालमै ल्याइसकेको छ ।
सूचना सञ्चार प्रविधिको यही विकासको गतिलाई समाउनका लागि सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालयले 'हात-हातमा मोबाइल, घर-घरमा कम्प्युटर'को नीति ल्याएको छ ।
तर, सोचेजस्तो उपलब्धि पाउन अझै सकिएको छैन । 'अस्पष्ट सरकारी नीति यसको पहिलो कारण हो,' सिंहले भने, 'जबसम्म अब हामी कहाँ जाने स्पष्ट खाका कोरिँदैन, तबसम्म ताल यस्तै हो ।'
जे होस्, डिजिटलमय बन्दै गएको विश्वबजारमा नेपाल र नेपाली पनि कमचाहिँ छैनन् । हरेक शब्दको अगाडिर् इ थपिँदै गएको छ र्।र् इ-गभर्नेन्सर्,र् इ-मार्केटर्,र् इ-बैंकिङर्,र् इ-पत्रकारिता, टेलिमिडिसिन, टेलिशिक्षा इत्यादि । यसैले देखाइरहेको छैन र अबको नेपाल इ-नेपालको वास्तविक चित्र ?
(नयाँ पत्रिकाबाट)
उपचारका लागि अस्पताल जानुपर्दैन, टेलिमेडिसिन आइसक्यो । अध्ययनका लागि केको विश्वविद्यालय इ-लर्निङ छँदै छ । सात समुद्रपारि बेलायत वा अमेरिकाको कलेजमा पढ्ने रहर लाग्यो भने सूचना प्रविधिको प्रयोगले नेपालमै बसेर ड्रि्री पाउन सकिन्छ । पैसा झिक्न बैंक जानुपर्ने झन्झट एकादेशको कथा भइसक्यो, गोजीमा भएको डेबिट कार्ड, क्रेडिट कार्ड मेसिनमा घुसाउँदा बर्रर पैसा र्झछ । त्यत्ति मात्र कहाँ हो र, कागजको पैसाको पनि के काम - इलेक्टि्रक नोट आइसक्यो बजारमा ।
सूचना तथा सञ्चार प्रविध्रि्रति अनभिज्ञहरूका लागि यो सबै सपना जस्तो लाग्न सक्छ, तर विदेशको मात्र के कुरा † तस्बिर यही हो डिजिटल बन्दै गएको नेपाली समाजको पनि । यो सब सहरिया नेपालीको गफ हो भन्ने तर्क पनि आउनसक्छ । तर, कम्प्युटर एसोसिएसन अफ नेपालका महासचिव राजनराज पन्त प्रतिवाद गर्छन्, 'ग्रामीण जनता पनि सूचना प्रविधिमा कम छैनन् ।' क्यानले नै ३७ जिल्लामा शाखा पुर्याइसकेको छ ।
एउटा भाँडोको चर्चा गरौं, रेडियो सुन्न होस् या टेलिभिजन हेन, अथवा पत्रिका पढ्न, त्यही भाँडो काफी छ । त्यो 'आधुनिक कल्पवृक्ष' को नाम हो कम्प्युटर । कुनै विषयमा छलफल गर्न मन लागे डिजिटलमय चौतारी छन । साथी खोज्न मन लागे फेसबुक, ओरकुटजस्ता सामाजिक सञ्जाल छन् । दूरदराजमा बस्नुस् या सुविधासम्पन्न सहरमा । विश्वका कुनै पनि कुनाका व्यक्तिसँग तपाईंको सहजै सर्म्पर्क बनाइदिन्छ यसैले । भौगोलिक रूपमा अजंगको विश्व सूचना तथा सञ्चार प्रविधिका अगाडि गोजीपात्रोको हैसियतभन्दा माथि छैन ।
अचम्मै बनाईदिएको छ, यो सूचनाप्रविधिले मानिसको दैनिकी । हिजोका सपना फटाफट यथार्थ बनेर तपार्इं-हाम्राअगाडि टुप्लुक्क आइरहेका छन् । अनि, हामी सहजताका साथ स्वीकार गरिरहेका छौं, आफैलाई नचिमोटिकनै । कम्प्युटर एसोसिएसन अफ नेपालका महासचिव राजनराज पन्त भन्छन्, 'अब त नेपाल डिजिटलमय बन्दैछ ।'
त्यो फुच्चे मोबाइललाई नै हेर्नुस् त, यसले के-केलाई डाँडा काट्न बाध्य बनाइसकेको छ । बिहानै उठाउने बेडअर्लाम, समय बताउने घडी, सन्देश पठाउने सम्बाहक । गीत सुन्ने कि फिल्म हेर्ने सबै सुविधा यसैमा । हिसाब गर्न क्यालकुलेटर । अल्छी लागे गेमको सुविधा । नोटबुक । पत्रिका पढ्न मन लाग्यो कि दुनियाँको सामग्री खोज्न इन्टरनेट पनि त्यसैमा । बाफ् रे बाफ्, के-के हो के-के † काल्पनिक हजार ज्रि्रोवाला शेषनाग भनेको मोबाइल नै हो कि क्या हो ?
नेपाल टेलिकम र मेरो मोबाइलका प्रयोगकर्ता जोड्ने हो भने मोबाइल प्रयोगकर्ताको संख्या २० लाख नाघिसक्यो । नेपाल टेलिकमले सुरु गरेको स्काइफोन प्रयोगकर्ताको संख्या त छँदैछ ।
टेलिकमकै सिडिएम फोनले त ग्रामीणक्षेत्रमा धुम नै मच्चाएको छ । नेपाल टेलिकम मोबाइल सेवाका प्रबन्धक लोचनलाल अमात्य भन्छन्, 'सिडिएमए त अहिले किसानको मोबाइलको रूपमा चर्चामा छ ।'
सा“च्चि, मोबाइल यो दुनियाँबाट एकाएक गायब भयो भने के गर्लान् यसका 'युजर' - पत्रकार आभाष कर्माचार्य भन्छन्, 'नचाहिने प्रश्न नगरौँ, यो त कल्पनै गर्न सकिँदैन ।' लौ हेर्नुस् त, हिजोसम्म पकेटमा मोबाइलसहित जीवनको कल्पना गर्नसमेत हम्मे थियो, अहिले मोबाइलरहित समाजको कल्पना गर्न त्यस्तै हम्मे छ ।
अब लागौँ, कम्प्युटरतिर । कम्प्युटर र नेपालको सम्बन्ध हर्ेर्ने हो भने विसं ०२८ सालतिर पुग्नैपर्छ । इतिहास पल्टाएर हेदा ०२८ सालको राष्ट्रिय जनगणनाका लागि आइबिएम १४०१ मोडलको कम्प्युटर नेपाल भित्रिएको थियो । ०३८ सालमा सिंहदरबारभित्र राष्ट्रिय सूचना केन्द्र स्थापना भइसकेको थियो । पञ्चायतकालको बन्द समाजका कारण यो जादुगरी दुनियाँ नेपालमा मौलाउन सकेन । सन् १९९५ पछि नै हो, नेपालमा कम्प्युटर र इन्टरनेटको सञ्जाल छाएको । अनि डिजिटल 'एक्सेसरिज'ले मानिसलाई बन्दी बनाउँदै लगेको ।
अहिले सहरी क्षेत्रका प्रायः सबैको कोठामा कम्प्युटर देखिन्छ नै । बाध्यताले होस् या करले, सबैको कोठामा कम्प्युटर सजिएको छ । ००७ सालपछि रेडियो समाजमा प्रतिष्ठाको विषय थियो । ०४० पछि टेलिभिजन बन्यो प्रतिष्ठाको साधन । अहिले त्यस्तै प्रतिष्ठाको विषय बनेको छ कम्प्युटर ।
तर के कम्प्युटरको पूर्ण उपयोग भएको छ त - नेपालीको घरमा कम्प्युटरको राज बढ्दै गए पनि त्यसैको अनुपातमा प्रयोग भने छैन । पुतलीसडकका कम्प्युटर व्यापारी नारायण भट्ट कत्तिले त देखाउनका लागिमात्र पनि कम्प्युटर किन्ने गरेको अनुभव सुनाउँछन् । 'घरमा भएको कम्प्युटरमा हद्द गरे टाइप गर्छन्, गेम खेल्छन् अनि इन्टरनेट भए च्याटमा समय बिताउँछन् ।'
चावहिलकी सानु गौतमको अनुभवबाट नेपाली मानसिकता पढाै न त । 'घरमा आएका पाहुनाले 'लौ तपाईंकहाँ कम्प्युटर पनि छैन -' भनेर हैरान गरेपछि किन्न बाध्य भइयो,' उनले सुनाइन्, 'अहिले मज्जा आइरहेको छ । छोराले गेम खेल्छ, म टाइप गर्ने भइसकेँ । अमेरिकामा रहेको भाइको न्यास्रो लाग्यो भने च्याटमा न्यास्रो मेट्छु ।'
तर बढ्दो कम्प्युटर संस्कृतिबाट बिक्रेता भट्ट भने मक्ख छन् । कम्प्युटरबजारको दोस्रो तलामा भेटिएका उनले भने, 'कुनै न कुनै दिन त उपयोग गलान् नै ।'
अब लागौँ, इन्टरनेटको दुनियाँमा । नेपालमा ३३ वटा इन्टरनेटप्रदायक कम्पनी मैदानमा छन् । इन्टरनेट सेवाका लागि डायलअप प्रविधिमा निर्भर नेपाली अब केबलमा छिरिसकेका छन् । वायरलेस प्रविधि ग्रामीण तहसम्म पुगिसकेको छ । स्काइफोनमार्फ् ६४ जिल्लामा सहजै इन्टरनेट चलाउन मिल्ने सुविधा थप भएपछि इन्टरनेटका पारखीका लागि थप सहज बनेको छ, सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको दुनियाँमा प्रवेश ।
तथ्यांक भन्छ, 'सन् १९९८ मा नेपालमा इन्टरनेट प्रयोगकर्ताको संख्या करिब ७ हजारको हाराहारीमा थियो । इन्टरनेट वल्ड स्टयाटिक्सका अनुसार सन् २००० मा यसको संख्या ५० हजार पुग्यो, अनि सन् २००७ को अन्त्यमा २ लाख ५९ हजार । यसैले देखाउँछ, कसरी इ-मय बन्दैछ, नेपाली समाज ।
सूचना तथा सञ्चार प्रविधि विकासले नागरिकको सूचनाको पहुँचको विस्तार गर्ने मात्र हैन, देशको आर्थिक वृद्धिदरको खम्बा पनि बन्नसक्छ नै । नेपालको दुइ छिमेकी राष्ट्र चीन र भारतलाई हेरोँ, भारत र चीन दुवैको कुल गार्हस्थउत्पादनमा यसको योगदान १० प्रतिशतसम्म छ । चीनले हार्डवेयर र भारतले सफ्टवेयरको बजारमा दध्रि्रो पकड जमाउँदै गएका छन् । क्यानका अध्यक्ष विप्लवमान सिंह 'भारत र चीनमा काम गर्ने बहुराष्ट्रिय कम्पनीबीच पारवहनकेन्द्रको रूपमा नेपाललाई विकसित गर्नुपर्ने' बताउँछन् ।
त्यही देखेर नेपाल सरकार पनि सूचना प्रविधिको विकासमा तातेको हो । यसका लागि प्रधानमन्त्रीको अध्यक्षतामा उच्चस्तरीय सूचना प्रविधि आयोग नै बनेको छ । धुलिखेलमा आइटीपार्क निर्माण भइसकेको छ । सरकारले सूचना प्रविधि नीति- २०५७ सालमै ल्याइसकेको छ ।
सूचना सञ्चार प्रविधिको यही विकासको गतिलाई समाउनका लागि सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालयले 'हात-हातमा मोबाइल, घर-घरमा कम्प्युटर'को नीति ल्याएको छ ।
तर, सोचेजस्तो उपलब्धि पाउन अझै सकिएको छैन । 'अस्पष्ट सरकारी नीति यसको पहिलो कारण हो,' सिंहले भने, 'जबसम्म अब हामी कहाँ जाने स्पष्ट खाका कोरिँदैन, तबसम्म ताल यस्तै हो ।'
जे होस्, डिजिटलमय बन्दै गएको विश्वबजारमा नेपाल र नेपाली पनि कमचाहिँ छैनन् । हरेक शब्दको अगाडिर् इ थपिँदै गएको छ र्।र् इ-गभर्नेन्सर्,र् इ-मार्केटर्,र् इ-बैंकिङर्,र् इ-पत्रकारिता, टेलिमिडिसिन, टेलिशिक्षा इत्यादि । यसैले देखाइरहेको छैन र अबको नेपाल इ-नेपालको वास्तविक चित्र ?
(नयाँ पत्रिकाबाट)
Subscribe to:
Posts (Atom)